6 OCAK, ERMENİLERDE NOEL, RUMLAR'DA THEOFANİA

6 OCAK, ERMENİLERDE NOEL, RUMLAR'DA THEOFANİA

• Kategory DİNLER TARİHİ

Hıristiyanlar’ın büyük çoğunluğu Hz İsa’nın doğum günü Noel’i 25 Aralık’ta kutlarken, Apostolik Ermeniler (Gregoryen de tabir edilen) 6 Ocak’ta kutlarlar. “Asdvadz-a haydnutyun”, yani tanrının vahyolunması ve Hz İsa’da vücut bulması; buna kısaca “Dzınunt” diyorlar. Aynı Ermeniler gibi, Kıpti (Kopt, Mısır, İskenderiye) Kilisesi de Noel’i 6 Ocak’ta kutlayarak bu eski adeti sürdürmekte.

Ayrıca bir de, 7 Ocak’ta kutlayan Rus ve Habeş Kiliseleri var. Bu sonuncularınki takvim değişikliğinden. Eskiden kullanılan Jülyen takvimi ile 1582 yılından itibaren kabul gören Gregoryen takvim arasındaki 13 günlük farktan kaynaklı, yani 25 Aralık yerine 7 Ocak.. Az bilinen bir Noel kutlaması daha var ki, yine Apostolik Ermeniler’in ve de Kudüs Patrikliği’nin kutlamayı gerçekleştirdiği 19 Ocak günü. Bu da takvim farkıyla ilgili, ama bu kez 6 Ocak yerine 19 Ocak.

Aslında IV. yüzyıla dek tüm Hıristiyanlar Noel’i ve Hz İsa’nın vaftiz yıldönümünü 6 Ocak’ta kutlarlarmış. Ama Büyük Konstantin zamanında Kilise ve İmparatorluk anlaşınca (313 Milano Fermanı, 325 İznik Konsili..), bir takım yeni düzenlemelerle iktidarlarını daha sağlama almak istemişler herhalde. 25 Aralık aslında paganların Mithra kökenli “Yenilmez Güneşin Doğuşu” bayramıymış (Natalis Solis Invicti). Halk Hıristiyanlaşmış olmasına rağmen bu bayramı hala kutlamaya devam ediyormuş. Eskinin izlerini iyicene silmeye karar veren Kilise de, almış Noel’i 25 Aralık’a çekmiş, 6 Ocak’a yalnızca “Suların kutsanması” denilen İsa Mesih’in vaftizi kutlamasını bırakmış. Böylece somutta iktidara gelen Kilise, İsa Mesih’in Yenilmez Güneş’in soyuttaki tahtına oturtmasını da sağlamış sanki. Mesih’in geleceğini horozun haber vermesi, Mesih’in Doğu’dan beklenmesi, Hz İsa’nın ve tüm azizlerin başlarının arkasındaki hale, ışık ya da güneş hep bu zaferi perçinleyen ögeler gibi.. Halbuki Ermeniler arasındaysa Güneş’in Doğuşu bayramı zaten kutlanmadığından böyle bir tarih değişikliğine gerek duyulmamış.. İşin diğer bir ilginç yanıysa, yapılan ölçüm ve araştırmalara göre, Hz İsa’nın asıl doğum tarihinin Nisan ayının sonlarına doğru olması.

Noel’in 25 Ocak tarihine çekilmesini biraz anlayabiliyoruz da, peki daha önceleri 6 Ocak olmasının sebebi neydi acaba ?! Yoksa, Hz İsa’nın asıl doğumu, aktif peygamberliğinin başladığı Vaftiz ile gerçekleşmiş ve bu yüzden de vaftiz edildiği gün mü doğum günü olarak kabul edilmiş..?!

Ama biz her ihtimale karşı, yine yüzümüzü bir güneşe dönelim.. Her iki tarih de 21 Aralık kış gündönümünün hemen ardından geliyor. Yani bu tarihler arası gecenin kısalmaya, güneşin ise daha çok görünmeye başladığı dönem olması itibarıyla güneş-yaşam-doğum ilişkisinin en bariz hissedildiği zamanlar denilebilir..

Anadolu’nun bir çok yerinde, özellikle de Karadeniz’de hala, Karakoncolos isimli bir iblisin ya da kış cininin 25 Aralık’ta yeraltından çıkıp 6 Ocağa dek insanların arasında dolaştığına, hanelerin bolluğuna, bereketine mani olmaya çalıştığına inanılıyormuş. Kimi hikayelerde de 6 gün denizleri, 6 gün de karaları birbirine katıyormış. Çıngıraklı, ayı görünümlü, bol tüylü, gördüğünü taklit eden bir yaratık. Bu dönemde evlerin etrafına kuruyemiş vs serpilirmiş ki iblis yaklaşmasın ya da yaklaşırsa bunları alıp gitsin diye. Karakoncolos’un Hayat Ağacı’nın köklerini kesip dünyanın üzerine devrilmesine çalıştığına inanılıyormuş. Evin bacasından girmesin diye ocaktaki ateş arasıra karıştırılarak canlı tutulurmuş. Yine de girdiği düşünülürse, hemen bitlenmiş gibi kaşınılıp, ucu korlu bir maşa ya da dalla bitleri öldürüyormuş gibi yapılır, Karakoncolos’un kanıp taklit etmesi ve böylece tüylerinin ateş almasıyla evden kaçıp gitmesi sağlanırmış J.. Bir iddiaya göre, günlerin uzadığının henüz tam olarak hissedilmediği bu dönem gecenin, karanlığın son çırpınışları, can havliyle sağa sola saldırışları şeklinde algılanır, 6 Ocak’la birlikte karanlıktan umudunu kesen Karakoncolos da tasını tarağını toplayıp ortalıktan yok olurmuş.. Bundan hareketle, aslında 25 Aralık’ta ortaya çıkan Noel Baba’nın da, pagan dönemden kalma bu iblisin geç dönem bir uzantısı olduğunu söyleyenler de varmış.. İşte dostlar, bir varmıış, bir yokmuş, siz şimdilik kalın sağlıcakla, tekrar görüşmek üzere

Ahmet Faik Özbilge

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/6308/ortodoks-ermeniler-noeli-neden-6-ocakta-kutluyor

http://hyetert.blogspot.com.tr/2013/01/noeli-uc-defa-kutlayan-millet-ermeniler.html

http://www.historytoday.com/matt-salusbury/did-romans-invent-christmas

http://trend.mynet.com/anadolunun-canavarlari-karakoncolos-karakura-demirkiynak-ve-daha-bircogu-1054759

http://yigityavuz.blogspot.com.tr/2016/06/karakoncolos.html

Akdoğan Özkan; Kardeş Bayramlar; İnkılap Yayınları, İstanbul 2019

Paylaş