KURTULUŞ-TATAVLA

12

Aug

KURTULUŞ-TATAVLA

• Konu Başlığı: Gezi Notları

Büyükdere ke Therapia; Tatavla ke Nihori

Afta ta tessara horia, pu stolizune tin Poli !

(Büyükdere ve Tarabya; Tatavla ve Yeniköy

İstanbul’u güzelleştiren işte bu dört köy !)

(Bir halk şarkısı)

Kurtuluş semti, bir kısmı Şişli, bir kısmı Beyoğlu ilçesine bağlı, bu ilçeye bağlı 4 ayrı mahalleyi barındıran bir kadim semt.

Bilinen tarihi 1500’lü yılların ikinci yarısına kadar gidiyor. Fakat öncesinde de günümüzdeki Aya Dimitri Kilisesi’nin bulunduğu bölgede küçük bir köy olarak varlığı söz konusudur.

Bazı eski kaynaklarda Kirazlı Köy diye geçen bu yerleşim, bölgedeki at tavlalarından dolayı TATAVLA adıyla anılır olmuş. Döneminde at tavlaları, kuyuları, kunduracıları, tulumbacıları, kabadayıları, meyhaneleri ve karnavalıyla meşhur.

İstanbul Türkçesine kimi argo kelimelerin geçtiği yer. Kendine ait müzikal bir membaı var. TATAVLA HAVALARI denilen bu memba, 1960’larda 4 ayrı longplay’de toplanmış. Kendine has halk oyunu da mevcuttur.

Müslüman coğrafyadaki tek karnavalın ev sahibi. BAKLAHORANİ (ya da APOKRİA) KARNAVALI olarak 1943’e kadar yaklaşık 500 yıl boyunca üç güne yayılan şekilde ve sokaklarda, bahçelerde, meydanlarda yapılan bu vur patlasın-çal oynasın kabilinden maskeli/kostümlü karnaval, İstanbul sosyal hayatında da önemli yeri olan bir ritüel. Ortodoks dünyasının yıllık takviminde yer alsa da şehrin diğer halklarının da iple çektiği, coşkuyla katılım gösterdiği ve kurgusuyla toplumsal eleştirinin en sivil ayağı olduğu rahatlıkla iddia edilebilecek bu karnaval, Venedik ve Rio Karnavalı ile de akraba. İstanbul literatüründe var olan “Apukurya Soytarısı” tabirinin kaynak yeri.

1700’lerde Rumlardan başka kimsenin yerleşemeyeceğine dair padişah fermanına da sahip bu semt, 19. Yüzyıl son çeyreğinde Levantenler, Ermeni ve Yahudilerin de yerleşim yeri haline geliyor. 20. Yüzyıl ilk çeyreği sonrasında ise Müslüman nüfusun da görülmeye başlandığı semtin spor kulübü, Türkiye’nin ilk sistematik kulübü. HERAKLİS JİMNASTİK KULÜBÜ ismiyle başlayan TATAVLA SPOR KULÜBÜ, sonrasında KURTULUŞ SPOR KULÜBÜ ismiyle hala faaliyetine devam eden bu kulüp, ülkemize ilk olimpiyat altın madalyalarını kazandıran sporcuları bünyesinde barındıran bir adres. Yine ülkemizde ilk yapılan kapalı spor salonlarından biri de bu kulübün tesislerinde bulunuyor. Kulüp halen ülke basketbolunda en iyi takımlardan birinin sahibidir.

1453 sonrası kiliselerin kubbeli yapılamadığı İstanbul’dan 1839 Tanzimat Fermanı ile başlayan dönemde kubbeli inşa edilen ilk kilise de bu semttedir.

İstanbul’un en büyük ayazmasını da barındıran Kurtuluş semtinin, Aya Dimitri, Aya Tanaş, Aya Evangelistria ve Aya Lefter Mezarlık Kilisesi olmak üzere dört kilisesi, Aya Lefter isimli bir mezarlığı, üç ayazması, bir tarihi hamamı, bazıları yok olsa da geriye kalan birkaç çeşmesi bulunuyor.

Ünlü çiçekçi Sabuncakis’in kurulduğu, merkezinin ve bostanlarının (günümüze kalmasa da) olduğu yer de Kurtuluş’tur.

Pangaltı’ndaki Protestan ve Katolik Mezarlıklarını da bu semtin geniş çemberinin içine dahil etmek gerekir. Katolik Mezarlığı, içinde Kırım Savaşı’nda ölen Fransız ve İtalyan askerlerinin toplu mezarlarını da barındıran, Pera Fransız Latin Mezarlığı ile Ayaspaşa Latin Mezarlığı’nın nakilleri ile gelen definlerin ve anıt mezarlarının da bulunduğu yer. 30 binin üzerinde askerin kemikleri bu mezarlıkta sonsuz uykusundadır. Ünlü Pervitich haritalarını yapan Pervitich, Mecidi nişan sahibi ünlü ressam Jean Brindisi ve Osmanlı’nın en önemli kartpostal editörlerinden Max Fruhtermann da burada yatıyor.

1929 yangınıyla beli kırılan Kurtuluş’a dair bu anlatım sadece bir küçük özettir. Ayrıntılar gezi sırasında… Görüşmek üzere.

Hüseyin Irmak

Paylaş